Zgorzelec

Warto się zatrzymać… nie tylko na weekend!

Zwiedzanie Zgorzelca najlepiej zacząć od jego najstarszej  historycznie ukształtowanej części , czyli od malowniczego Przedmieścia Nyskiego, gdzie odnaleźć można wiele ciekawych miejsc,  związanych z historią miasta i jego wybitnymi mieszkańcami,  takich jak zabudowania młyna trójkołowego przy ul. Wrocławskiej. W 1998 r. na ścianach sąsiadującego z nim potężnego betonowego elewatora, przypominającego nieco wieżę obronną,  artyści Vahan Bego (Ormianin) i Michał Bulak (Polak) zainstalowali barwną ceramiczną płaskorzeźbę WAZE (Wizerunek Artystyczny Zjednoczonej Europy), symbol  ponownego zrastania się podzielonego po wojnie miasta. Tuż  obok znajduje się kolejny symbol zbliżenia i przyjaźni miast – Most Staromiejski  – , łączący brzegi Nysy Łużyckiej i prowadzący wprost na starówkę niemieckiego Görlitz. Wybudowano go w latach 2003 – 2004 w miejscu przedwojennego mostu zniszczonego w 1945 r. przez wycofujące się wojska niemieckie. Z polskiej strony jego perspektywę zamykają odtworzone w ostatnich latach zabudowania dawnego Placu Pocztowego z piękną repliką słupa dystansowego Poczty Polsko – Saskiej. Stąd już tylko kilka kroków do kolejnej atrakcji – Domu Jakuba Böhme (1575–1624), siedemnastowiecznego mistyka i teologa protestanckiego, z zawodu szewca, który pod wpływem doznanej wizji  odkrył istnienie tzw. negatywnej zasady u Boga. Niedoceniony przez współczesnych, sławę i uznanie zyskał jednak w oczach potomnych, uznających go za twórcę mistycyzmu. Tuż obok do zwiedzania wystaw o mieście, historii i kulturze Górnych Łużyc zaprasza Muzeum Łużyckie, a nieopodal, na górującym nad okolicą Kruczym Wzgórzu, zabudowania Kruczego Folwarku nazywanego także Dworem Scultetusa, przypominają postać słynnego łużyckiego kartografa, astronoma i matematyka Bartłomieja Scultetusa, który  przyszedł tu na świat  14 maja 1540 roku. Obecnie w budynku mieści się Dom Opieki Społecznej, a o słynnym mieszkańcu przypomina kamień z datą 1540-1614, znajdujący się pod drzewem rosnącym nieopodal bramy wjazdowej.

Odwiedzając Zgorzelec koniecznie trzeba zajrzeć do jednej z najbardziej reprezentacyjnych budowli  miasta, dawnej Górnołużyckiej Hali Pamięci (nazwa przedwojenna), w której swoją siedzibę ma dzisiaj Miejski Dom Kultury.  Tę monumentalną pamiątkę  zjednoczenia Niemiec i Górnych Łużyc  wzniesiono w latach 1898 – 1902 według projektu prof. Hugo Behra. Fasadę budynku zdobią grupy rzeźb Hugo Lederera: „Wojna” i „Zwycięstwo”, reliefy przedstawiające „okrucieństwa wojny” i „błogosławieństwo pokoju” oraz fryzy autorstwa Reinharda Schnaudera z Drezna. Na jednej ze ścian frontowych umieszczona jest  tablica przypominająca, że to właśnie tutaj, 6 lipca 1950 roku podpisano umowę o wytyczeniu granicy na Odrze i Nysie, znaną jako „Układ zgorzelecki”. Gmach,  zwieńczony górującą nad koronami drzew  charakterystyczną  jasnozieloną przeszkloną kopułą,  jest ciekawą pamiątką historii miasta i jednym z najbardziej interesujących zabytków architektury, jakich nasze dwunarodowe  Europa-Miasto Zgorzelec/Görlitz ma przeszło 4 tysiące !

Odwiedzający Zgorzelec odnajdą tu także interesujące zabytki budownictwa sakralnego. Reprezentują je: położony  w śródmieściu jednonawowy, nakryty dwuspadowym dachem  kościół pw. św. Bonifacego z lat 1927-29 oraz znajdujący się w dzielnicy Ujazd (dawniej Moys) kościół pw. św. Jana Chrzciciela  z narożną wieżą zwieńczoną iglicowym dachem.  W pobliżu, przy ul. Francuskiej znajduje  się barokowy pałacyk  z około 1730 roku, założony na planie prostokąta, z dwiema kondygnacjami.  Na najwyższej części dachu posiada drewnianą wieżyczkę z iglicowym hełmem, a na jego narożniku umieszczony jest zegar.  Innym interesującym obiektem w tej części miasta jest most kolejowy  z połowy XIX wieku, łączący polski i niemiecki brzeg Nysy Łużyckiej w jednym z najbardziej malowniczych punktów doliny Nysy Łużyckiej.  Architektura tego liczącego 475 m długości i 35 m wysokości  mostu wzorowana jest na rzymskich akweduktach. Innym polecanym uwadze odwiedzających miasto obiektem jest Cmentarz Żołnierzy II Armii Wojska Polskiego, jedna z największych polskich nekropolii wojskowych . W 3430 jednakowych mogiłach, zwieńczonych betonowymi krzyżami grunwaldzkimi, pochowano  uczestników krwawych walk o Łużyce stoczonych w kwietniu i maju 1945 r. Nad cmentarzem góruje Pomnik Orła Piastowskiego, symbolicznie  zwróconego w kierunku granicy na Nysie Łużyckiej.  Równie ważnym miejscem pamięci związanym z II Wojną światową jest teren po byłym Stalagu VIII A – obozie jeńców wojennych dla szeregowców i podoficerów, utworzonym  we wrześniu 1939 roku. Przez całą wojnę przez obóz przewinęło się przeszło 120 tys. jeńców, a liczba ofiar śmiertelnych przekroczyła 10 tys. osób. Pierwszymi jeńcami obozu byli polscy żołnierze września, ostatnimi powstańcy warszawscy. Jeńcem obozu byli też Zdzisław Nardelli, reżyser radiowej powieści „Matysiakowie” i słynny francuski kompozytor Olivier Messiaen, który skończył tu komponować jedno z najsłynniejszych dzieł muzycznych XX wieku – Kwartet na koniec czasu. Jego obozowa prapremiera odbyła się 15 stycznia 1941 roku.